Б.ТУУЛ
Олон улсын сувилагчдын баярын өдрийг угтан 1926 онд төрсөн, Пунцагийн Аюуш хэмээх энэ буурлыг зорьж очив. Тэртээх дайны хүнд хэцүү жилүүдэд арван хэдхэн настай жаахан охин, эрүүл мэндийн салбарт бага эмчийн үүрэггүйцэтгэж, эрүүл мэндийн салбарт 10 жил ажиллажээ. Бас өнөө цагт түүнийг байдаг, үгүйг ч мэдэхгүй, хэн нэгэндмартагдаж хоцорсон ийм нэгэн түүхт хүмүүнтэй уулзан “Амьдралын хөрөг”-ийг нь урлах гэж хичээв. Түүнтэй эмч, сувилагч хүний ажил, амьдралын замнал, бахарлын талаар яриа өрнүүлсэн юм.
СУВИЛАХУЙН САЛБАРТ 10 НАСТАЙ ОРЖ ИРЖ БАЙЛАА
Пунцагийн Аюуш гуай өдгөө нас сүүдэр 92 хүрч явна. Өвөрхангай аймгийн Баруунбаян-Улаан суманд төрж, өссөнхэмээн чих сонор, ухаан саруулхан яриа өрнүүлэх нь хүндлэл бишрэлийг төрүүлэх аж. Баруунбаян-Улаанхуучнаар Сайн ноён хан аймгийн Сайн ноёны хошуу 1924 онд байгуулагдсан эртний сум. “Миний нутаг сайханнутаг. Говь, хангай газар хосолсон” гэж ирээд нутгаа магтах нь хүртэл сайхан. Нээрээ ч Өвөрхангай аймгийн баруунурд хэсгийн говийн бүсэд Зүүн богдын ар хоолойд, их элсний захад, Цагаан нуурын хойд дэнж дээр оршдог. Баруун талаараа Баянхонгор аймгийн Богд сумтай, хойд талаараа Нарийнтээл сумтай хил залгаа нутагтай. Ийм лсайхан нутагт арван хэдхэн настай охин эмнэлгийн хүн болохоор сувилахуйн албанд хүчин зүтгэж байж. Одоогийнхоор бол арван хэдтэй хүүхэд юун хүн үзэж, эмчлэх. Асарч тойглох ухаанаа ч олохгүй будлих нас. Гэтэлэнэ хүн тийм л бага залуу, хүүхэд насандаа биедээ ахадсан энэ ажлыг хийж явжээ.
“Би эхээс дөрвүүлээ. Одоо ганцаараа үлдсэн” хэмээн ярих энэ буурлын сувилахуйн салбартай ажил, амьдралаахолбосон түүх бас их сонин. Тэрээр “Сувилагч гэдэг сайхан мэргэжил. Хүнд тустай, хаана, хэзээ ч, ямар ч нөхцөлдөөрийгөө аваад явчихна. Аливаа хатуужлыг давж, хүнд аятайхан үйлчилж чаддаг. Мөн айл гэрийн халамжит сайнхань байж чаддаг. Ажил амьдрал дээр ч энэ мэргэжлийн давуу тал мөн ч их дээ” хэмээн яриагаа эхлүүлэв.
ХӨДӨӨД БЭЛТГЭГДСЭН АНХНЫ СУВИЛАГЧ
“Дөнгөж арван хэдхэн настай байхдаа 45 хоногийн курст суралцаад, хүн эмчилж, сувилах гээд Нарийнтээл сумандирж байлаа. Анхны сувилагчдын нэг байх. Манай сумаас ердөө гуравхан хүн энэ сургалтанд хамрагдаж, энэчиглэлээр ажилласан байдаг. Одоо нэг нь амьд сэрүүн байдаг үгүйг нь мэдэхгүй. Ямартай ч нэгийг нь бурхны орондзаларсан гэж сонссон. Бага эмчээр Баруун баян-Улаан, Нарийн тээл суманд 10 жил ажилласан” хэмээн П.Аюушгуай дурсамжаа хуваалцав.
Түүх сөхвөл түүний эрүүл мэндийн салбарт хөл тавьсан энэ үе халхын голын зарлаагүй дайны эхлэл тавигдажбайсан үе. Монгол цэргүүд 1939 онд өмсөх хувцасаа ч тайлах завгүй, гурван жил дархан хилээ манаж, эх орныхоосөөм газар бүрийн төлөө амь өрсөн тулалдаж байсан тийм л хүнд хэцүү цагт П.Аюуш гуай бага эмчээр бэлтгэгдэнгарч байжээ. Өдгөө нас сүүдэр 90 хол давсан энэ буурай надтай уулзахдаа нэг зүйлийг сануулж хэлсэн. “Эмээ ньон, сар өдрийг нь нарийн сайн санахгүй байна шүү. Тиймээс тойм төдий яриа өгөх байх” хэмээн санаа зовжсуугаагаа хэлсэн. Тиймээс эрхэм буурлын насыг хүндэтгээд, “Яг хэдийд” гэсэн асуултад хариулт нэхсэнгүй. Ямартайч үр хүүхдүүд нь ээжийгээ Монгол Улсын анхны сувилагчдын нэг гэдгээр нь одоо ч бахархан ярих дуртай юм. Харинхолбогдох салбарынхан нь энэ талаар ямар ч мэдээлэлгүй сууж байдагт сэтгэл дундуурхан явдагаа нуусангүй.
СУВИЛАГЧ МЭРГЭЖЛИЙН ЖАРГАЛ, ЗОВЛОН
“Сувилагч хүн өвчтөнүүдтэйгээ эмчээс ч ойрхон харилцаж байдаг. Мөн эмнэлгийн салбарын бүхий л хар боражлыг бүгдийг нь гардаж хийнэ. Сувилагч шаардлагатай үед л эмч нарт хандахаас ямар ч ажлыг хийх мэдлэг, чадвартай байх ёстой. Өвчтөнөө нарийн ажиглаж, асаргаа, сувилгааг хийхээс өгсүүлээд мөнхийн завгүй хүмүүсбайдаг. Би тэр үед мөн л амсхийх завгүй их ажилтай байдаг байлаа. Нас залуу ч гэсэн мэдэхгүй, чадахгүй гэлгүйхүний төлөө бүхнийг хийж явлаа. Угаалга хийх, тариа тарих, өвчтөнөө үзэх, эм тариаг нь цагаар өгөх гээд тоочижбарахгүй ажилтай байдаг байсан”...хэмээн ярих нь аргагүй л эмнэлгийн хүний амнаас гарах үг аж.
“Арван жил ажиллахад энэ ажлаас халшрах, халгах тохиолдол гарч байв уу?” гэсэн асуултад тэрээр мөн лсэтгэлээсээ хариулав. “Өвчтөний ар гэрийнхнээс эмээх, хэлж чадахгүй зүйл гарах үед халгаад, хэцүү. Хагацлынгуниг зовлон гэдэг мөн ч хэцүү шүү. Аваар осолд орсон ч хүн ирнэ. Ажил мэргэжлээ бодсон ч, хүн хүнээ бодсон чтуслахаас өөрцгүй үе тулгарна. Харин тэр үед алган дээр минь хүн амь тавьж байсан тохиолдол гарсангүй ээ, бурхны аврал байх. Би чадахгүй, мэдэхгүй, учраа олохгүй, өвчин нь хүндэрсэн хүнийг аймгийн төв рүү, хот руу лбушуухан явуулдаг байлаа. Харин мэдэх, чадах, өөрөө аргалаад эдгээх, өвчнийх нь учир байдлыг мэдэх хүнээдэргэдээ тойглоод, эмчлээд явдаг байлаа. Цаг хэцүү, лам хараа илүү шүтдэг байсан ч гэсэн орчин үеийн анагаахухаан, эм тариаг шүтээд баярлаж, талархснаа хэлээд явдаг хүн цөөнгүй байсан. Тэр болгонд нь урамшиж, туршлага сууж байлаа” хэмээн тээр холын дурсамжаа хуваалцахад нүдэнд нь баярын оч гялсхийх аж.
САЛБАРЫН ШАГНАЛГҮЙ, МАРТАГДСАН ТҮҮХ
Бага эмчээр ажиллаж байх үеийнх нь түүхээс сониучирхан сонсох зүйл ч олон. “Тэр үед машин тэрэг гэжбайсангүй. Морь унаад хөдөө явна. Чадахгүй, мэдэхгүй байсан ч чадахын төлөө хичээнэ. Бусдаас санаа зовно. Хөдөөнөөс яаруу сандруу дуудлага их ирнэ. Залуу хүмүүс гэмгүй сайхан дагуулаад явна. Харин нас ахисан хүмүүсзамдаа айлгаж, ичээхээс эхлээд хэцүү байдаг байв. Уйлаад учирлах, ташуур далайгаад зугатах гээд бүсгүй хүндчинь сувилагчаар ажиллах хэцүү байлаа” гэв.
Монгол Улсын эрүүл мэндийн салбарыг хөгжүүлэх, хүн амын эрүүл мэндийг сахин хамгаалахад онцгой үүрэггүйцэтгэсэн салбарын ажилтан, албан хаагчид, эрүүл мэндийн салбарыг дэмжигч төр, нийгмийн зүтгэлтэн, аж, ахуйнэгж байгууллагын ажилтан нарыг Засгийн газрын буюу Эрүүл мэндийн яамны шагналаар шагнаж урамшуулдаг. Гэтэл орчин цагт мартагдсан эртний түүх хуучилж суугаа Пунцагийн Аюуш гу
