Монгол Улс дэлхийн уул уурхайн томоохон ордуудаас хүртэж байгаа ч энэ нь зөвхөн боломж бус, бас томоохон сорилтыг дагуулж байна.

Оюу Толгой – дэлхийн баялаг, Монголын сорилт

Оюу Толгойг дэлхийд хамгийн баян зэс, алтны ордуудын нэг хэмээн үнэлдэг. Гэвч өнөөдөр олон нийт “Монголчууд яагаад өөрийн баялгаасаа бодит өгөөж хүртэж чадахгүй байна вэ?” гэсэн асуулт тавьдаг. Гэрээнд Монгол Улсын эзэмшил 34 хувь гэж заасан ч, техникийн болон хөрөнгө оруулалтын тооцооллоос шалтгаалан бодит ашиг хүртэх хувь хэмжээ 20-иас ч доош буурсан тухай эдийн засагчид шүүмжилдэг. Жил бүр сая сая тонн хүдэр олборлогддог ч малчдын нөхөн олговор, байгаль орчны хамгаалалтад зориулагдаж буй хөрөнгө хангалтгүй байгаа нь шүүмжлэл дагуулдаг.

Тавантолгой – боломж уу, хязгаарлалт уу?

Тавантолгойн нүүрсний уурхай бол Монголын стратегийн бас нэгэн орд. Гэвч “нүүрсийг зөвхөн тодорхой чиглэлийн тээврийн замаар гаргах” зэрэг заалт нь манай улсын тээврийн бодлогыг гадаадын компаниудын нөхцөлтэй холбож байгаа талаар мэргэжилтнүүд анхааруулж байна. Нутгийн ажиллах хүчний оролцоо ч хүлээлтээс доогуур байгаа нь олон нийтэд хөндөгдөж буй асуудлын нэг юм.

Эрдэнэтийн хаягдал – хог уу, баялаг уу?

Эрдэнэтийн уул уурхайн хаягдлыг ашиглах төслүүд сүүлийн жилүүдэд идэвхэжсэн. Гэвч бохир ус, байгаль орчны сөрөг нөлөөний асуудал орон нутгийн иргэдийн санаа зовнилыг төрүүлсээр байна. Хамтарсан боловсруулах үйлдвэр байгуулах тухай яригдсаар байгаа ч бодит ажил хэрэг болж чадаагүй байна.

Үр дагаврын үнэлгээ

Уул уурхайн салбарын хөгжил зөвхөн эдийн засгийн тооцоогоор хэмжигдэхгүй.

• Эдийн засагт: Ашигт малтмалын борлуулалтын үнэд “дам үнэлгээ” буюу зах зээлээс доогуур үнэлэх, татварын алдагдлыг ашиглан орлогоо нуух зэрэг эрсдэл бий гэж судлаачид хэлдэг. Энэ нь улсын төсөвт орж ирэх орлогыг бууруулдаг.

• Байгаль орчинд: Ус, хөрсний бохирдол, цөлжилтийн түвшин нэмэгдэж байгаа нь баримтаар нотлогдож байгаа ч нөхөн сэргээлт, байгаль хамгаалалтын хөрөнгө оруулалт хангалтгүй байна.

• Нийгэмд: Малчид бэлчээрийн газар хумигдаж, зарим бүс нутагт амьдралын чанарт шууд нөлөөлж байна. Энэ бол зөвхөн эдийн засгийн бус, ирээдүй үеийн амьдралын чанарт ч хамаатай асуудал юм.

Монголын уул уурхай зөвхөн хөрөнгө оруулалт татах, эдийн засгийн өсөлт бий болгох боломж бус, харин ирээдүйдээ зөв бодлогоор хандах шаардлагатай салбар юм. Ашиг хүртэх зарчимд ил тод байдал, шударга тооцоо, байгаль орчны хариуцлагыг илүү анхаарахгүй бол өнөөдрийн алдаа маргаашийн үнэ төлбөртэй ирж мэднэ.

Монголын баялаг бол зөвхөн тоо баримт биш. Энэ бол малчдын амьдрал, хүүхдүүдийн эрүүл мэнд, бидний нэр төр, ирээдүй юм.