1. Оюу Толгой уурхай: Дэлхийн хамгийн баян зэс алтны уурхай – Монголчууд яагаад “ажилчин” болов?

• “Хувьцааны ид шид” илчлэгдэв үү? Кайманы арлуудад бүртгэлтэй оффшор компаниудаар дамжуулсан олон давхар эзэмшлийн хэлбэрээр гадаадын хөрөнгө оруулагчид "Оюу Толгой"-н 50%-иас дээш хувийг хянаж байна. Монголын Засгийн газрын ашиг хүртэх хувь 20%-иас ч доош. “Гэрээнд 34% гэж байсан, гэтэл яагаад ‘техникийн хувь нэмэр’ нэрээр хувьцааны хяналт булаах заль болж хувирав.”

• Хувь хүртэх нь юунд хэрэгтэй вэ? Жил бүр сая сая тонн зэс, алт олборлож байхад Монголд орж ирдэг мөнгө нь малчдын хорогдсон малаа нөхөн олгуулахад ч хүрдэггүй. Өнгөрсөн жил уурхайн бохирдлоос болж мал нь үхсэн өрх бүрт дөнгөж 300,000 төгрөгийн нөхөн олговор олгосон.

2. Тавантолгойн нүүрсний уурхай: “Эрхийн давуу тал” нь үнэндээ “Гинж” байв.

• Гадаадын консорциум оффшор компаниар дамжин 40%-ийн хувьцаа авч, дагалдах нөхцөлд нь “нүүрсийг дараагийн 20 жил зөвхөн өөрсдийн хяналттай төмөр замаар гаргана” гэж заажээ. “Энэ нь бид өөрөө өөртөө татварын зам барьж өгч байгаа хэрэг байх”

• “Хайгуулын төлбөр”, “Урьдчилгаа хөрөнгө оруулалт” гэх нэрийн дор Монголын банкуудаар хэдэн тэрбум ам.долларын баталгаа гаргуулжээ. Гэвч үйлдвэрлэл эхлээд 3 жил өнгөрсөн ч ажил ердөө 15%-аас хэтрээгүй байна.

3. Эрдэнэтийн хаягдлын овоолго: “Хог хаягдал” нэрээр “Баялаг дээрэмдэх”

• Бохирдлын төлбөрийг хэн төлөх вэ? Хаягдлын ашиглалтын эрхийг хямд үнээр авсан гадаадын компаниуд баяжуулсан баяжмалаа гадагш гаргаж, ард нь хүчиллэг бохир ус үлдээж, тал нутгийг хордуулжээ. “Хүн битгий хэл үхэр, хонь ч уухааргүй ус байна, гэтэл Байгаль орчны агентлаг ‘гэрээнд цэвэрлэгээний үүрэг заагаагүй!’ гэж байна” (Эрдэнэт хотын иргэд).

II. “Алдсан наймааны” төлбөр: Хэн мөнгө тоолж байна? Хэн цусаа урсгаж байна?

• Эдийн засгийн төлбөр: Гадаадын хөрөнгө оруулагчид “дам үнэлгээ” (ашгаа оффшор руу шилжүүлэх) + “хуурамч алдагдал” (ашгийг алдагдал болгон тайлагнах) аргаар Монголыг жил бүр хэдэн арван тэрбум төгрөгийн татварын орлогоос хохироож байна. Энэ нь 10 гаруй томоохон эмнэлэг барих мөнгө. Оюу Толгойн зэс, алт олон жил олон улсын зах зээлийн үнээс 20%-иар доогуур үнээр зарагдсан. Зөрүү нь хаачсан бэ?

• Байгаль орчны төлбөр: Уул уурхайн бүсийн голын усанд агуулагдах хүнд металлын хэмжээ стандартаас 30 дахин их, бэлчээрийн цөлжилтийн хурд хоёр дахин өссөн ч гадаадын компаниуд торгууль нэрээр нэг тонн хүдэр тутамд дунджаар дөнгөж $0.50 төлдөг.

• Нийгмийн төлбөр: Малчид уламжлалт бэлчээрээ алдаж, ажилчид цалингаа удаан хүлээж, хүүхдүүд сургууль дээрээ хүнд металлаар бохирдсон ус ууж байна Оюу Толгойн ногдол ашиг, Тавантолгойн тээврийн коридор, Эрдэнэтийн хаягдал – энэ бүхэн зүгээр нэг хуурай статистик биш. Энэ бол малчдын амьжиргаа, хүүхдүүдийн ирээдүй, Монголын нэр төр юм!