2020 оны наймдугаар сарын 4-ний өдөр УИХ-ын гишүүн асан Б.Батзоригт холбогдох хэргийн шүүх хурлын урьдчилсан хэлэлцүүлэг Баянзүрх, Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхэд боллоо.

Яллагдагч Б.Батзориг нь гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч, хэргээ хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлүүлэх хүсэлт гаргаж, прокурорын гаргасан хэргийн зүйлчлэл, оногдуулах ялын төрөл, хэмжээний талаар саналыг хүлээн зөвшөөрснийг шүүхээс хүлээн авсан.

Урьдчилсан хэлэлцүүлгээр шүүгдэгч Б.Батзоригийгэрх мэдэл, албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглаж, өөртөө болон бусдад давуу байдал бий болгосон гэмт хэргийг зохион байгуулсан гэм буруутайд тооцож, нийтийн албанд томилогдох эрхийг 5 жилийн хугацаагаар хасаж, 40 сая төгрөгөөр торгох ял шийтгэсэн байна.

Энэхүү шийдвэрийн үндэслэл, оногдуулсан ял шийтгэлийн талаар шүүгдэгч Б.Батзоригийн өмгөөлөгч Б.Мөнхбатаас тодрууллаа.

УИХ-ын гишүүн асан Б.Батзоригт холбогдох хэргийг ямар үндэслэлээр хялбаршуулсан журмаар хэлэлцэв?  

Эрүүгийн хууль нь "гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн" тохиолдолд эрүүгийн хариуцлагыг хөнгөрүүлэх зорилгыг чухалчилдаг. Ялангуяа гэм буруугаа сайн дураар хүлээн зөвшөөрч, хэргээ хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлүүлэх хүсэлт гаргаж, түүнийг нь шүүхээс хүлээн авсан тохиолдолд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхдээ гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрөхгүй, маргаж байгаа тохиолдлоос ялгамжтай хандах үндэслэл болдог.

Б.Батзоригийн тухайд үйлдсэн хэрэгтээ гэм буруугаа сайн дураар хүлээн зөвшөөрсөн. Албан тушаалын болон ёс зүйн хариуцлага хүлээн, Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн буюу Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд, Монгол Улсын их хурлын гишүүний албан тушаалаасаа тус тус өөрийн хүсэлтээр чөлөөлөгдсөн. Мөн өөртэй нь хамааралтай гэж буруутгагдаж буй компаниуд Жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сангаас авсан зээлээ бүхэлд нь эргүүлэн төлсөн.

Түүний холбогдсон хэрэг нь хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэж болох хэргийн ангилалд хамаардаг. Тэрээр гэм буруугаа сайн дураараа хүлээн зөвшөөрсөн, гэмт хэрэг нотлогдсон эсэх асуудлаар маргаагүй, гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирол бүрэн нөхөн төлөгдсөн учраасЭрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх нөхцөл бүрэн хангагдсан. Тиймээс шүүх хуулийн хүрээнд шийдвэр гаргаж, ял оногдуулсан.

Гэм буруугаа сайн дураараа хүлээн зөвшөөрсөн, албан тушаалаа өгсөн зэрэг нь эрүүгийн хариуцлагыг хөнгөрүүлэх хангалттай шалтгаан мөн гэж үү?

Эрүүгийн хариуцлага буюу ялын зорилго нь гэмт хэрэг үйлдсэн хүнийг цээрлүүлэх, нийгэмшүүлэх, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, гэмт хэргийн улмаас зөрчигдсөн эрхийг сэргээх буюу хохирлыг нөхөн төлүүлэхэд чиглэдэг. Тиймээс гэм буруугаа сайн дураар хүлээн зөвшөөрсөн, гэмт хэргийн улмаас учруулсан хохирлоо нөхөн төлсөн тохиолдолд тухайн хуулийн зүйл, хэсэгт заасан ялын хөнгөн төрлийг сонгох, хорих ялаас чөлөөлөх, хорих ял оногдуулахгүйгээр тэнсэх, хорих ялыг хөнгөрүүлэх нь ял оногдуулахад баримталдаг зарчим юм.

Хүн сэтгэл зүйн хувьд гэм буруугаа ухаарч гэмшихээс илүү цээрлэл байхгүй учраас “гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн эсэх” нь эрүүгийн хариуцлагын асуудлыг шийдвэрлэхэд маш чухал байдаг.

Хамгийн гол нь шүүгдэгч Б.Батзориг албан тушаалтны хувьд өөрийн гаргасан буруу шийдвэртээ гэм буруугаа сайн дураар хүлээн зөвшөөрсөн, албан тушаалын болон ёс зүйн хариуцлага хүлээж, улс төрийн өндөр албан тушаалуудаа өөрийн хүсэлтээр хүлээлгэн өгсөн, гэмт хэргийн улмаас учирсан материаллаг хохирол арилсан нь шүүх хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэхэд харгалзан үзэх үндэслэл болсон гэж үзэж байна.

Мөн хэрэгт шалгагдаж байх хугацаандаа мөрдөгч, прокурор, шүүхийн дуудсан цагт байнга очиж байсан, мөрдөн шалгах ажиллагаанд саад учруулаагүй нь хувийн байдлын хувьд эерэг үнэлэлт өгөх нөхцөл боллоо гэж харж байгаа юм. Хэрэг болгон харилцан адилгүй учраас шийдвэр нь өөр өөр байх нь зүйн хэрэг. Тухайлбал, энэ хэргийг шийдвэрлэхдээ дээр дурдсан үндэслэлүүдийг тооцохгүйгээр “адилхан хэрэг”-т ялгаатай ял шийтгэл оногдууллаа гэж шүүх, хяналтын байгууллагыг буруутгаж болохгүй.

2007 онд Монгол Улсын Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуульд хэргийг хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлэх тухай анх хуульчлагдсан боловч практикт төдийлөн сайн нэвтрээгүй байсан. Харин 2017 онд батлагдсан Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай, 2020 онд батлагдсан Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар энэ тухай илүү дэлгэрэнгүй, ойлгомжтой болгож өгснөөр хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх хандлага нэмэгдэж байна.

Ер нь эрүүгийн хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх ажиллагаа эрх зүйт төртэй, эрх зүйт ёс өндөр хөгжсөн улс орнуудад түгээмэл хэрэглэгддэг бөгөөд нийт хэрэг маргааны 80-90 хувь хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэгддэг гэсэн судалгаа бий.

Манай улсын хувьд хэрэг, маргааныг хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлэх ажиллагаа нь иргэний болон захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэхэд түгээмэл хэрэглэгддэг, хэрэг маргааныг богино хугацаанд, зардал багатай шийдвэрлэх хамгийн үр дүнтэй аргад тооцогддог.