-Хятадад залилангийн хэргээр хоригдоод байгаа Аминбөх нь ӨМӨЗО-ны Алшан аймгийн худалдаа аж үйлдвэрийн холбооны дэд дарга болон Канад улс дахь Өвөрмонголын бизнес эрхлэгчдийн холбооны ерөнхийлөгчийн албан тушаалыг тус тус хашдаг нэгэн аж-

Өмнөговь дахь Овоот Толгой, Заг сүүж, Сүмбэрийн ордод үйл ажиллагаа явуулдаг “СаусГоби Сэндс” ХХК-ийн толгой “Саусгоби Ресурсес” компанийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн дарга бөгөөд Гүйцэтгэх Захирал Б.Аминбөхийг БНХАУ-ын Рижао хотын хорих ангид өнгөрсөн сараас хорьж байгаа тухайг “Ройтерс” агентлаг мэдээлжээ. Түүнийг мөнгө угаасан, залилан хийсэн хэргээр шалгаж байгаа юм байна. Харин “Саусгоби Ресурсес” компанийн ТУЗ-өөс долоо хоногийн өмнө Б.Аминбөхийг үндсэн ажлаас нь чөлөөлж, Бин Ван гээчийг оронд нь түр томилжээ.

Б.Аминбөх нь 2015 оны наймдугаар сараас тус компанид ажиллаж эхэлсэн бөгөөд сарын дараа Гүйцэтгэх захирлаар томилогдсон аж. Үүнээс өмнө, тэрбээр National United Resources Holding компанийн захирлаар ажиллаж байжээ. Ингээд тус компанийн олонд мэдэгдээгүй зарим нэг баримтаас иш татан сийрүүлэхэд.

Ванкуверт төвтэй Саусгоби Ресурсес компанийн хувьд БНХАУ анхдагч зах зээл нь бөгөөд Өмнөговь аймгийн Овоот толгойн ордод үйл ажиллагаа явуулдаг.

“Саусгоби Ресурс Лимитед” (Саусгоби) нь газар зүйн байрлалын хувьд Хятад улстай хамгийн ойр стратегийн ач холбогдол бүхий байршилтай нүүрсний ордуудаас олборлож, борлуулж байгаа. Овоот Толгой уурхай нь Монгол-Хятадын хил дээрх Шивээ Хүрэн-Цехегийн боомтоос 40 км-т байрладаг бөгөөд Саусгоби компанийн гол үндсэн орд юм. Энэ нь Овоот Толгойн далд уурхайн ордын хамт Овоот Толгой комплексийг бүрдүүлдэг бөгөөд “Нар Мандах” болон “Нар Жаргах” гэсэн хоёр амтай.

Саусгоби компани Овоот Толгой уурхайн “Нар жаргах” амнаас 2008 оны дөрөвдүгээр сараас нүүрс олборлож эхэлсэн бөгөөд мөн оны есдүгээр сараас Хятадын зах зээлд нийлүүлж эхэлсэн. Харин 2011 оны наймдугаар сараас “Нар Мандах” амнаас нүүрс олборлож, борлуулж эхэлсэн.

Түүнчлэн Сүмбэрийн нүүрсний ордоос тус компанийн лиценз эзэмшдэг хэсэг нь Төв Сүмбэр, Зүүн Сүмбэр, Билүүт, Өмнөд Билүүт зэрэг талбайнуудаас бүрддэг бөгөөд Овоот Толгой уурхайгаас зүүн зүгт 20 орчим км зайд байрладаг. Байрлалын хувьд Өмнөговь аймгийн Гурвантэс, Ноён сумдын нутагт оршдог бөгөөд Монгол-Хятадын хилийн Шивээ Хүрэн-Цехе боомтуудаас хойд зүгт 50 км зайтай. Овоот Толгой уурхайтай ойр байрладаг тул дэд бүтцийг нь хамтран ашиглах бүрэн боломжтой.

Саусгобийн албан сайтад бичсэнээр 2013 оны гуравдугаар сарын 25-нд зарласан Канадын National Instrument 43-101 шаардлагын дагуу РунгеПинкок Майнарко зөвлөх компанийн бэлтгэсэн тооцооллоор Сүмбэрийн орд нь 62.4 сая тонн баттай, 110.3 сая тонн бодитой, 123 сая тонн боломжит баялагтай гэж тооцсон. Хамгийн гол нь Сүмбэрийн ордын баялагийн 76 хувь нь 300 метрээс дээш байрлаж буй бөгөөд ил аргаар олборлох боломжтой юм.

Ямар ч гэсэн Саусгоби компанид ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг 30 жилийн хугацаатай, хоёр удаа 20 жилээр сунгах боломжтой нөхцлөөр 2011 оны долоодугаар сарын 6-нд олгосон ажээ. Компани мөн уг ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн зэргэлдээ Сүмбэрийн ордод хамаарах талбайд Ашиглалтын өмнөх үйл ажиллагааны гэрээ байгуулсан хайгуулын хоёр ч тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж байна.

Мөн тус компанийн нэр дээрх Заг Сүүжийн орд нь Овоот Толгой уурхайгаас зүүн тийшээ 150 км-т Өмнөговь аймгийн Ноён, Баяндалай сумдын нутагт оршдог. Нарийвчилсан тооцооллоор Заг Сүүжийн орд нь 21.5 сая тонн, 84 сая тонн боломжит нөөцтэй, ил аргаар олборлох бүрэн боломжтой учраас эдийн засгийн өндөр ач холбогдолтой. Одоогоор Саусгоби компани Заг сүүжийн ордод хоёр хайгуулын тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж байгаа.

Харин Хятадад залилангийн хэргээр хоригдоод байгаа Аминбөх нь ӨМӨЗО-ны Алшан аймгийн худалдаа аж үйлдвэрийн холбооны дэд дарга болон Канад улс дахь Өвөрмонголын бизнес эрхлэгчдийн холбооны ерөнхийлөгчийн албан тушаалыг тус тус хашдаг нэгэн аж. Тэрбээр нүүрсний уурхайн чиглэлээр мэргэшсэн бөгөөд Хонгконгийн хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй Монгол, Хятадад дамнасан үйл ажиллагаа явуулдаг Нейшнл Юнайтед Ресурс Холдинг Лимитед ("NUR") компанийн ТУЗ-ийн гүйцэтгэх гишүүнээр ажиллаж байсан. Үүний өмнө мөн л Монгол, Хятадыг дамнан нүүрсний худалдаа эрхэлдэг Эжина Жин Юун Кун Тай Индустриал Девелопмент компанийн ТУЗ-ийн дарга, Ерөнхийлөгчийн албыг хашиж байв. Мөн Өвөр Монголд байрлах Ронг Чун Коал нүүрсний уурхайг эзэмшдэг гэнэ. Тэгвэл Саусгоби компанитай холбоотой дуулиан өнгөрсөн хугацаанд ер тасраагүй байдаг. Тухайлбал, 2013 онд Ашигт малтмалын газрын дарга асан Д.Батхуяг, тус газрын Геологи, уул уурхайн кадастрын хэлтсийн дарга асан Л.Даваацогт нарыг албан тушаалаа урвуулан ашиглаж, хууль бусаар ашигт малтмалын 107 тусгай зөвшөөрөл олгосон хэргийг шалгах үеэр “Саусгоби”-гийн хууль бус үйлдлүүд анх удаа олонд ил болсон юм. Ашигт малтмалын хуулиар бол хайгуулын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч тусгай зөвшөөрлөөр олгосон талбайн гектар тутамд тодорхой зардлаар хайгуул хийх үүрэгтэй. “Саусгоби сэндс” тусгай зөвшөөрлийн 7-9 дэх жилдээ 1.5 ам.долларын хайгуулын ажил хийх ёстой байсан ч Монголын хуулийг биелүүлээгүй. Уг нь АМГ “Саусгоби”-гийн дөрвөн тусгай зөвшөөрлийг ийм шалтгаанаар цуцлах дүгнэлт гаргаж байж.
Гэвч Д.Батхуяг, Л.Даваацогт хоёр тусгай зөвшөөрлийг нь цуцлах үүргээ биелүүлээгүй. Шалтгаан нь тодорхой. Дөрвөн тусгай зөвшөөрлийнх нь нэгийг авлигад авч үлдсэн гурвынх нь эрхийг сэргээсэн түүхийг хэвлэлийн хуудаснаас харж болно. Д.Батхуяг авлигад авсан лицензээ найз С.Жаргалсайханыхаа “Зэлэм” компанийн нэр дээр шилжүүлсэн байдаг. Авлигад өгсөн талбай нь Өмнөговь аймгийн Гурвантэс, Ноён сумын нутагт орших Хайрхан толгой нэртэй 72,499 гектар, 42.8 сая тонн чулуун нүүрсний нөөцтэй орд юм.

Үүнээс гадна, 2012-2015 онд Саусгоби Сэндс болон тус компанийн гурван ажилтан болох Жастин Капла, Хиларион Кажуком, Кристобал Дэвид нарыг Монгол Улсын татвараас зайлсхийж, залилан үйлдсэн хэрэгт холбогдуулж, ажил олгогчийнх нь хувьд Саусгоби Сэндс ХХК-ийг хариуцлагад татсан.

Улмаар шүүх хурал 2015 оны нэгдүгээр сард болж, гурван ажилтныг нь чанга дэглэмтэй хорих ангид 5 жил 6 сараас 5 жил 10 сар хүртэлх хугацаагаар хорих ял оногдуулж, компанид нь 35.3 тэрбум төгрөгийн торгууль ногдуулсан. Харин тухайн үед Саусгоби Сэндс компаниас Монгол Улсын шүүхийн шийдвэрийг эсэргүүцэж байсан. Түүнчлэн Жастин Капла гэгчийг манай улсаас оргон зайлахад нь Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж онц чухал үүрэг гүйцэтгэсэн нь өнөөг хүртэл дуулиан дагуулсаар байгаа.

Харин "Саусгоби сэндс” компани 35.3 тэрбум төгрөгийн төлбөрөөс 15 тэрбум төгрөгийг 2016, 2017 онд тус бүр 7.5 тэрбум төгрөгөөр хагаслан төлж, үлдэгдэл 20.3 тэрбум төгрөгийн өрийг төрийн өмчит "Эрдэнэс Таван толгой” компанийн Тавантолгойн уурхайд өөрийн зардал, хүн хүчээр зах зээлийн үнээс хямд өртгөөр олборлолт явуулан барагдуулах санал тавив. Засгаас энэ хүсэлтийг нь тогтоол гарган баталгаажуулаад зогссонгүй. Ажил гүйцэтгэх гэрээ байгуулахыг "Эрдэнэс Таван толгой” ХК-д даалгах шийд гаргасан юм. Эрдэс баялгийн эдийн засагч Л.Наранбаатар энэ шийдвэрт эгдүүцэн "Саусгоби сэндс-ийн толгой нь Хятад компани. Гэтэл энэ компанийн өрийг даруулахын тулд "Эрдэнэс Таван толгой”-н баруун цанхид олборлолтын үйл ажиллагаа явуулахыг зөвшөөрчихлөө” хэмээн мэдэгдэж байв.