Ховд аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байсан Б.Дүгэржавыг Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын ажлыг гацаасан, ажлын хариуцлага алдсан гэх үндэслэлээр ажлаас нь халсан. Түүний оронд Ерөнхий сайдын ажлын албаны даргаар ажиллаж байсан Э.Болормааг Засаг даргаар томилох шийдвэрийг Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ гаргасан. Уг асуудал өнгөрсөн хугацаанд багагүй дуулиан шуугиан болсны эцэст Э.Болормаа Ховд аймгийн Засаг даргаар сонгогдсон юм.
Эрдэнэбүрэнгийн УСЦ бол Ерөнхий сайдын Шинэ сэргэлтийн бодлогын хүрээнд хэрэгжүүлж буй гол төслүүдийн нэг. “Стратегийн ач холбогдол бүхий төслүүдийг гацаасан нэр бүхий хүмүүсийг Монгол Улсыг хорлон сүйтгэх бусармаг ажиллагаа явуулсан гэх ноцтой хэрэгт холбогдуулан хууль хяналтын байгууллагаар шалгуулна” гэж Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ удаа дараа мэдэгдэж байгаа. Тиймээс Ховдын Засаг даргыг ажлаас нь чөлөөлж, шинэ сэргэлтийн бодлогын төсөл хөтөлбөрийг эдийн засгийн зүгээс нь хариуцан ажиллаж байсан гол зөвлөхөө Засаг даргаар томилуулж, Эрдэнэбүрэнгийн УЦС-ын ажил, мөн баруун бүсийн тулгуур төв Ховд аймаг болон тухайн бүс нутгийн хөгжил дэвшилд эргэлт гаргах шийдвэр гаргасан нь цаг үеэ олсон зөв шийдвэр байсан.
Харин олон нийт Э.Болормааг есөн шидээр хэлж, нийтийн сүлжээнд бах таваа хангасан. “Даргын охин л гэнэ, Ерөнхий сайдын хүүхэн л гэнэ”, за тэгээд нас хүйсээс нь аваад баян тарган гээд элдвээр доромжилсон. Түүний баруунд боловсрол эзэмшсэн, АНУ-ын Колумбын их сургуульд төрийн удирдлагын магистрын зэрэг хамгаалсан, Дэлхийн банкны захирлын ажлын алба болон НҮБ-ын уур амьсгалын өөрчлөлтийн албанд мэргэжлээрээ ажиллаж байсан зэргийг нь ярихгүйгээр гэнэт баяжсан хүн мэтээр дайрцгаасан. Тэрээр Дэлхийн банктай өрсөлдөнө гэж байгуулагдсан Хятадын хөрөнгө оруулалтын банкинд хүртэл ажиллаж байсан гэх.
“Миний хувьд 2014 онд магистраа төгсөөд Дэлхийн банкинд анхны залуу манлайлагчдыг шалгаруулдаг хөтөлбөрт нь 14 мянган анкетаас шалгаруулсан 10 гаруйхан хүний дунд багтаж чадсан” гэж “Өдрийн сонин”-д өгсөн ярилцлагадаа хэлсэн. Ийм л боловсролтой, чадалтай эмэгтэйг 96 саяын орлоготой, 2.1 тэрбумын орон сууцтай, дотоодын банкинд 160, гадаадын банкинд 510 саяын хадгаламжтайг нь гайхацгааж хэн хүнгүй “авлигач, хулгайч”-аар нь цоллох нь холгүй дайрцгаасан. Энэ мөнгө бол түүний хөдөлмөрлөж зүтгэж олсон хөрөнгө. Хэн өндөр боловсрол эзэмшиж, хөдөлмөрлөж зүтгэнэ, тэр хүн хөрөнгө мөнгөтэй байх нь зүйн хэрэг. Үүнийг гэртээ гэдсээ илээд, гар утсаараа шүлсээ үсчүүлж байгаа нөхөд шүүмжлэх нь утгагүй л дээ.
Залуу Ерөнхий сайд өөрийнхөө төсөл хөтөлбөр хариуцсан ажлын албаныхаа дарга шинэ залуу боловсон хүчинг Ховд аймгийг удирдуулахаар явуулсан нь Монголын нийгэмд зөв жишгийг тогтоолоо гэж үзэхээр байна. Гаднаас буюу дээрээс шууд ингэж томилж байгаа нь орон нутгийн бие даасан байдалд халдлаа гэж зарим хүмүүс шүүмжлээд эсэргүүцээд байгаа. Тэгвэл Засаг дарга гэдэг бол улс төрийн албан тушаалтан, үндсэндээ дээрээс томилогддог албан тушаал. Багийн даргыг сумын Засаг дарга нь, сумын даргыг аймгийн дарга нь, Аймгийн Засаг даргыг Ерөнхий сайд нь томилж баталгаажуулдаг. Хуулиараа ийм юм. Ховд аймгийн тухайд 1996-2018 оны хооронд Засаг даргад нэр дэвшсэн хүмүүсийг бүгдийг нь эрх баригч намын удирдах зөвлөлийн шийдвэр буюу намын дарга Ерөнхий сайдын шийдвэрээр томилж байсныг өмнө нь Ховд аймгийн Засаг даргаар томилогдон ажиллаж байсан Д.Галсандондог хэлсэн.
Тэрээр “Аймгийн Засаг даргыг намын шийдвэр, Ерөнхий сайдын шийдвэрээр сонгож байсан. Түүнээс аймгийн ИТХ дангаараа мэдээд шийдэж байсан тохиолдол огт байхгүй. 1996 онд Ардчилсан нам 14 суудал, МАН 17 суудал авсан байтал аймгийн даргаар дэвшүүлсэн МАН-ын Д.Загджавыг буцааж М.Энхсайхан өөрийн намын хүн болох Л.Галбадрахыг дэмжиж нууц санал хураалтаар Л.Галбадрах олонхын санал авч байсан. 2008 онд Батзаяа гэдэг хүн олонхын санал авсан ч тухайн үеийн Ерөнхий сайд буцааж Г.Нямдавааг сонгож байсан байсан” гэдгийг хэлсэн юм.
Мөн тэрээр “Ховдод 2000 оноос хойш бизнес нэрээр жил бүр тендер авч хэдэн төгрөг цохихоос өөр шидгүй, 2 нам нэрээр бүгд хоорондоо цус ойртож, шуналдаа дөрлүүлж орооцолдсон, том машин унаж мөнгө үрж ядсан, морь уяж зундаа зугаацсан, гадаад хэл усгүй, боловсрол нимгэн, аймгийн ИТХ-д дахин дахин өөрийгөө сонгуулдаг, төлөөлөгч нэртэй хэдхэн хүн шинэ зүйл, шинэлэг ажил хийе гэж зорин орж ирж буй хүн бүрийг мохоож, бүлэглэн гадуурхсаар ирсэн түүхтэй. Энэ байдал сая дахин давтагдаж нөгөө нөхдүүд хэрхэн хуйвалдаж, жүжиглэж, зөвхөн өөрсдийгөө хамгаалж, булхай ноотой зүйлээ хав дарж дахин 2-4 жил тэсч үлдэх арга саам хайж, Ерөнхий сайдын хязгаар нутгийн талаарх алсын хараа, мега төсөл, хөгжлийн бодлогыг ойлгохгүй, хааж боож, хуйвалдаанаа хийж байна” гэдгийг ил цагаан хэлсэн юм.
Тийм ээ, Ховдыг удирдаж байсан Засаг даргын хэлж байгаа бүгд үнэн. Нэгд, Ерөнхий сайд аймгуудын Засаг дарга нарыг томилдог, доошоо дарга нар улс төрийн албан тушаалын хувьд ингэж хуулиараа томилогддог. Харин аймгийн юм уу, сумын даргад иргэдийн хурал нь нэр дэвшүүлэхдээ дандаа өөрсдийнхөө хүнийг, аль олон хамаатантай нь, эсвэл төлөөлөгч нөхдүүдэд аль их юм өгсөн, албан тушаал амласан нь, хөшигний цаана бузрын хуйвалдаан хэн их хийсэн нь гараад ирдэг. Орон нутгийн, аймаг сумдын дарга даамлаа сонгодог энэ хуйвалдаан олон нийтийн, тухайн орон нутгийн ард түмний эрх ашиг гэхээсээ хэдхэн нөхдийн эрх ашгийн хүрээнд болдог энэ байдал улс орны хөгжлийн чөдөр тушаа болоод байна.
Нууц хуйвалдаанаар, хэдхэн хүний эрх ашгийн үүднээс Засаг даргаар томилогдсон нөхөр тухайн орон нутгийн зөв тийшээ хандсан хөгжлийн замыг заавал ч үгүй улдан чангааж буруу тийш нь явуулдаг. Улс орны хөгжилд, аймаг, сумын хөгжилд онцгой ач холбогдол бүхий ажлыг зогсоож, зөвхөн амин хувийнхаа, өөрийг нь дарга болгосон цөөхөн хэдэн хүний эрх ашгийн хүрээнд болгочихоор нөгөө бүтээн байгуулалт, ном ёсоороо явж байсан ажил бүгд зогсдог. Ийм л эмгэнэл Монголын төрд аль ч шатандаа нүүрлэчихээд Монгол Улс өнөөдөр модоо барихдаа тулаад байгаа.
Хэрвээ улс орны асуудлыг орон нутаг нь мэддэг, алс хязгаар нутгийн цөөн хүний эрх ашгаар явдаг байсан бол өнөөдөр Австрали, Америк ямар зэрлэг бүдүүлэг, тэнэг гуйлгачин орон байх байсан гэдгийг бодож үзэх хэрэгтэй. Австрали улс уугуул австраличууд болох аборгенчуудын, улаан арьстай зэрлэг бүдүүлэг омог тэнүүлдчийнхээ аяг аашаар явсан бол, мөн ялгаагүй Америк морь уяж, нум сум харвасан галзуу индеануудынхаа эрх ашгаар явсан бол өнөөгийн дэлхийн супер гүрэн болох шинжлэх ухаан, техникийн энэ том ололтод хүрэхгүй байх байсан. Энэ бол хэнд ч ойлгомжтой зүйл. Тэгэхээр дэлхийн соёлт хүн төрөлхтөн, супер гүрнүүд тэнэгүүдийнхээ эрх ашигт ороогүй, тэдний мэдэлд автаагүй, тэдэнтэйгээ цуг дуулж бүжиглэж, элийрч балайраагүйнхээ төлөө өнөөдөр дэлхийг удирдаж байна. Үүнийг Монголын төрийг удирдаж байгаа удирдагчид хатуу бодох ёстой.
Ховдын Засаг даргыг томилсон шигээ үүнээс хойш бүх аймгийн дарга нарыг өөр өөр газраас томилдог баймаар байна. Жишээлэхэд, Увс аймагт Өмнөговийн даргыг, харин баруун аймаг Увсын даргыг зүүн аймаг Хэнтийн Засаг даргаар томилж төрийн ажлыг явуулдаг байх хэрэгтэй. Тэгвэл жалга довны үзэл, нутгаргах, хуйвалдах, дээр Д.Галсандондог даргын хэлсэнчлэн тендер нэрээр хувьдаа ашиг аваад сууж байдаг, жалга жалгандаа мафийн сүлжээ бий болсон энэхүү ёс бус байдал цэгцрэх тал руугаа явах байх.
Хамгийн гол нь аймгуудын дарга нарыг Ховдын Болормаа шиг дандаа баруунд боловсрол эзэмшсэн, ялангуяа инженерийн сэтгэхүйтэй, байгалийн шинжлэх ухааны зах зухтай хүмүүсийг шилж сонгож томилдог байх хэрэгтэй. Инженерүүд улс орныг удирдана. Мега төсөл, бүтээн байгуулалтыг тэд л явуулна. Түүнээс өнөөдөр аймаг бүрийн дарга нь бөхчүүд, мөн дуучин хуурчин, яруу найрагч, уран сайханчид, болсон болоогүй баахан хуульчдыг сонгоод улс орон хөгжихгүй ээ. Хөгжихгүй гэдгийг нь бид сүүлийн 30 хэдэн жил хангалттай харлаа. Дээрээс нь Монгол Улс өнөөдөр мухар сүсгийн балчигт гүн живсэн. Манай дарга нар хамгийн түрүүнд уул овоогоо тахихаас, төрийн албан хаагчид нь лам харгуй, гэгээнтэн залж мөргөл үйлдэхээс ажлаа эхэлдэг. Мэдээж сүсэг бишрэл байлгүй яахав, хамгийн гол нь түүндээ итгэж үнэмшээд тэнэглээд байдаггүй хүмүүсийг сонгохын тулд байгалийн шинжлэх ухааны зах зухтай гэж хэлээд байгаа минь энэ.
Эцэст нь нэмээд хэлэхэд, Ховдод гаднаас Засаг даргыг нь томилдог Ерөнхий сайдын зөв жишиг Монголын улс төрд тогтлоо. Яг энэ жишгээр баруунд боловсрол эзэмшсэн, шинэлэг сэтгэлгээтэй, хэл усны өндөр чадвар, ажлын бүтээмж өндөртэй, чадалтай залуусаа Монгол Улсын өнцөг булан бүрт томилж ажиллуулах хэрэгтэй байна. Аль юм болгон бид иргэдийн хурал дотроосоо нэгийгээ Засаг даргаар хуйвалдаж гаргачихаад тэр нь бөх морь, архи дарс, авгай хүүхнээс өөр ярих юмгүй, тэгээд улс орон хөгжинө гэж тэнэглэцгээж суух юм бэ.
Н.Гантулга
Эх сурвалж: Өдрийн сонин
