-Дотоод үйл явцаа?

 

 

-Хүний далд ухамсар, парапсихологи үйлдэл, сүсэг бишрэл гэх мэтийн талаар юм уу, эсвэл өөр чинад ахуй ертөнцийн нөлөөлөл, харилцаа руу чирэгдэх асуудал гараад ирэх үү? Хулчийж байна шүү.

 

 

-Олон хүн уншина гэдэгт итгэлтэй байна уу?

 

 

-Тэгвэл одоо яахав дээ. Хариулж чадахаар асуулт байвал үзээд л алдая. Эс чадахаар бол нүүрээ улайлгаад л өнгөрөе.

 

 

-Хүн бол бодит болон бодит бус хам ертөнцүүдийн л шүтэн барилдлагын нэг тийм “бүтээгдэхүүн” л дээ. Байгалийн ч аугаа хөдөлмөрийн “бүтээгдэхүүн”. Бурханы ч бодь хайрын аугаа бүтээл. Шинжлэх ухааны ойлголтоор хандвал, нэг талаасаа эволюци үйл явцын үр дүнгээр биологийн өндөр хөгжлийн түвшинд ухамсарт төлөвт оршиж буй уурагт бие, нөгөө талаар creation  үйл явцын ч өндөр хөгжлийн дээд эрэмбэд орон зайгаа эзэлж буй нийлмэл, гоо сайхан (хэдийгээр төгс төгөлдөр биш ч) бүтэц. Хүний ч бай, адгуус амьтдын ч бай ялгаагүй, тэдний амьдрал гэдэг үзэгдэл бол уурагт бие бодисын солилцоо явуулж орон зай, цаг хугацааны тодорхой муж, мөчлөгт оршиж тогтнох хэлбэр. Миний хэлж байгаа энэ үг, ойлголт бол угтаа Германы их сэтгэгч, эдийн засагч эрдэмтэн Ф. Энгельсийн томьёолсон тодорхойлолт шүү. Харин хүний амьдрал биологийн бус утгаараа юу вэ, чухам юун дээр тогтдог вэ гэдэг тухайд бол бид хөгшин залуугүй дор дороо тун гүнзгий бодож, их зөв онол, ойлголттой болох ёстой цаг үед амьдарч эхэллээ. Зах зээлийн харилцаанд сохор мухраар шунаснаас хойших олон жилд монголчууд бид хүний амьдралын үнэмлэхүй зорилго, үр дүн, үнэ цэнийн талаар арай л гажуу, өөртөө хортой ойлголттой амьдардаг болчихлоо. Хүн юуны хүчээр амьдарч байна вэ гэхээр өнөөгийн өмч хөрөнгийн шүтлэгтнүүд болон либертари онол, сургаалийн үзэлтнүүдийн баримтлал шиг хувийн өмчийн ашиг, хуримтлалын ихээр бус, “Би”-гээ дээдлэх, өөрийнхөө төлөө амьдрах улангассан үйл ажиллагааны үр шимээр бус, харин бусдыг өөр шигээ бодон өрөвдөх, энэрэн хайрлах, харилцан тус буян үйлдэх сэтгэлийнхээ идэвх, эрчмээр бусадтай шүтэн барилдаж ахуй амьдралаа дээшлүүлэх хүсэл, зарчимтай ажил хөдөлмөрийнхөө үр хишгээр л сайн сайхан амьдарч чадаж байгаа юм. Энэ бол хууль. Ямар ч нийгмийн харилцаа өөрчилж чадахгүй “үндсэн хууль” бол энэ. Хүн төрөлхтний өвөг анхны хүнийг газар дэлхийд үүсэхэд нь л цуг өгөгдсөн, тэнгэрээс өөр юу ч өөрчилж чадахгүй, тэнгэр өөрөө ч хэзээ ч өөрчлөхгүй мөнхийн хөдөлшгүй хууль! Хүн бүр дор дороо зөвхөн өөрийгөө л бодсон, зөвхөн өөртөө л хэрэгтэй үйл ажиллагаа эрхэлж явуулах юм бол хүмүүсийн нийгэмшил, нийгмийн харилцаа дорхноо задарна. Нийгэм хөгжих нь бүү хэл, нийгэм гэх хэлбэр утга чанараараа ч оршин тогтнох боломжгүйд хүрнэ. Нийгэм гэх ойлголт ч хүмүүсийн ухамсар сэтгэхүйд устана. Нийгэмших, иргэнших, соёлжих, гэгээрэх үйл явц ч зогсоно. Хүний амьдрал олон нийтийн харилцаан дээр л тогтдог. Харилцааны тогтолцоо уствал хувь хүн хэн байлаа ч, хэчнээн хүчтэй, хөрөнгөтэй, арга сүйхээтэй, бас хэчнээн ухаантай, боловсролтой байлаа ч нэгэн өдрийн нар жаргах зуур л чоно, нохойн хоол болно шүү дээ. Нийгмийн харилцаа бол хүн юуны өмнө өөрийгөө бодох бус, өрөөл бусдыгаа түрүүлж бодох л нийлмэл “шүтэн барилдлагын” тогтолцоо юм. Нийгмийн тогтолцоо гэдэг маань хувь хүмүүс, иргэдийн харилцаа, амьдралынх нь хэв загвараас л бүрдэнэ шүү дээ. Хувь хүмүүс хүний амьдралын чинад утга, зорилгыг яаж ойлгож ухамсарлаж байгаатай шууд хамааралтайгаар нийгмийн харилцааны шинж чанар бүрдэнэ. Миний хувьд хүний амьдрал заримдаа  санхүүгийн баланс шиг санагддаг юм. Санхүүгийн баланс гэдэг нь эдийн засгийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг аж ахуйн газруудын орлого, зарлага, ашиг гурвын харьцаа, тэнцэтгэлийн тооцоо, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний нэгж хугацаан дахь үйл ажиллагааных нь үр дүнг тодорхойлох аргачлал юм. Амьдрал гэдэг хүний амьд явсан хугацааны “баланс” буюу үр дүн, үнэ цэнийн “рентген зураг” юм. Гагцхүү амьдрал-балансын “орлого”, “зарлага”-ын утга нь тун их өөр. Өөрөөр хэлбэл хүний амьдралын “орлого” тал нь “авлага” буюу бурханаас хүнд хайрласан бүх юм, ямар ч “хүү”-гүй олгосон урт, богино хугацааны “зээл” шүү дээ. Бурхан хүнд өгсөн урт богино хугацааны “зээл”-ээ тоглоом шоглоомоор л хүнээс нэхэж “төлүүлдэг” юм шиг байгаа юм. Тэгэхдээ харин өөртөө авах бус, өөрийнхөө “данс”-нд хийлгэх бус, төлбөрийн нэхэмжлэлээ ирүүлэхдээ өөр бусад олон хүний буян, тусад зарцуулахын тулд “зээл”-ээ төлүүлэхээр илгээдэг байх! Ингэхлээр хүний амьдрал-балансын “зарлага” тал нь чухамдаа бол бурханд төлөх өр зээл ч бус хүмүүст өгөх өглөг, өргөлийн утгатай болоод явчихаж байгаа юм. Хүний бурханаас авсан авлага гэдэг нь бусдадаа өгөх ёстой өглөгийнх нь “эх үүсвэр”, “санхүүжилт” гэсэн үг. Товчхондоо, хүний амьдрал гэдэг бол нэг нэгэндээ өгөх өглөг, тэр өглөгөө бүтээхүйн үйл явц юм. Энэхүү бүтээхүйн хугацаа тодорхойгүй! Урт байж магадгүй, богинохон ч байж мэдэх үл мэдэгдэгч хэмжигдэхүүн! Харин юугаар тодорхойлогдох вэ гэвэл тухайн бодьгалын үйлдсэн үйлийн үр, буян, нүглийн харьцааны дэнсээр тодорхойлогдох нь магад юм. Миний дотроо бодож байгаагаар, хүнээс хүндээ өгөх өглөг, өргөл гэдэг юу вэ гэхээр бие биеэ баярлуулах тус, буян л юм. Хүнийг баярлуулах чинь өөрийгөө  давхар баярлуулж байгаа хэрэг  шүү дээ. Баярлаж байгаа “амьтныг” харах л хүний дээд баяр байдаг. Үнэн баяр л жинхэнэ жаргал юм. Сэтгэлдээ жаргал олохын тулд өөртөө баяр баясгаланг бүтээх хэрэгтэй. Өөртөө баяр, жаргал бүтээхүй нь бусдыг баяруулж буй явдал. Хүн үхэхдээ ч жаргалтай, баяртай үхэж болох нэг аугаа боломж бий. Тэр бол амьдралдаа маш олон хүнийг баярлуулах явдал юм.

 

 

-Эволюци үйл явцаар ч бай, бүтээх үйл явцаар ч бай, хүнийг буй болгосон тэр “хүч”-ний тогтоосон “хууль” байж таарна. Тэр “хүч” юу болохыг шинжлэх ухаанчаар яг танин мэдэх, тэр “хүч”-нээс ирж буй мэдээлэл, хөтөлбөрийг зөв тайлах, бас тэрхүү далд нууцлаг хүчний долгион, дохио, үйлчлэлтэй нарийн зохицож үйл ажиллагаагаа тун алдаа багатайгаар явуулах л цаашдаа хүн төрөлхтний оршихуйн үндэс байх болно. Өнөөдөр ч бай, ирээдүйд ч бай бидний хөөрхий хүн төрөлхтний оюун, сэтгэлгээ, улстөр-эдийн засгийн үйл ажиллагаа, үндсэндээ гагцхүү тэр “дээд хүч”-ний мөн чанар, зүй тогтолтой шүтэн барилдаж түүний нөлөөлөл, “захирамж”-ийг дагахад л чиглэгдэж байж сая хөгжлийн зөв загварыг олно. Өнөөдөр хүн төрөлхтний сэтгэлгээ тэр “хүч”-ийг янз бүрээр төсөөлж, янз бүрээр ойлгож, тодорхойлж, янз бүрээр л нэр оноож байх шиг байна. Тухайлбал, “Бурхан”, “Мөнх тэнгэр”, “God”, “Бог”, “Нөхцөл шалтгаан”, “Шүтэн барилдлага”, “Жам”, “Хувь тавилан” гэх мэтээр л ерөнхийлөн хүлээн авч байгаа. Миний хувьд ийм үзэгдлийг бясалгах, тайлбарлах, үнэн бодитой хариу өгөх гэгээрэлд хүрсэн хүн биш юм. Яахав, чааваас шинжлэх ухаанчаар ойлгох гэж хааяа хичээдэг л дээ. Тэгээд ч нэмэр алга, үр дүн гардаггүй юм.

 

 

-Яахав, дуугүй өнгөрөхийн оронд юу боддогоо хэлэхэд, тэр “хүч” болон түүний үйлчлэл нь “Байгаа” эгшинтэй, “Байхгүй” рүү ч шилжиж хувирдаг эгшинтэй, гэхдээ тэр “хүч” өөрөө ч, үйлчлэл нь ч байнга байж байдаг тийм тогтмол хувьсагч, урвуугаар, хувьсагч тогтмолын чанартай оршдог болов уу. Хязгааргүй их багтаамжтай, өөрөөр хэлбэл орон зайтай, хэмжигдэшгүй бага буюу төгсгөлгүй бага, бараг орон зай нь устсан байхаар үнэмлэхүй их нягттай тийм үйл явц, мөн тийм үйл явцын тээгч болж орчих чадвартай ахуй байж ч болох юм. Тэгээд үр чанараар хоосон чанарт ч оршиж чадах, бодит чанарт ч шилжиж оршиж чадах орчлонгийн “Их нэгдэл”-ийн төлөв ч байж болох. Ямар нэг “Х” бүтэц болон хэмжигдэхүүн эгшин хоромд, бараг цаг хугацаа устах их хурдны нөлөөнд “У” бүтэц болон хэмжигдэхүүнд шилжих трансмутаци хувиралдаа ямар нэг хосмог төлөвт түгэх, эсвэл ямар нэг гуравдагч, дөрөвдөгч, тэгээд төгсгөлгүй олонлог “Z” төлөвт ахуй оршихуйг үүсгэх “бодит-хийсвэр” үйл явцыг агуулсан учир шалтгааны нууцлалтай бүтэц ч байж болно. Тийм үү? Намайг 1959-1964 онд Москвагийн Эдийн засгийн дээд сургуульд суралцаж байхад квант физикийн онол заадаг байсан юм. Тэндээс ойлгож үлдсэнээр бол масс гэрлийн хурдын квадраттай тэнцүү хурдтай хөдлөхөөр масс чөлөөлөгдөж энергид шилжээд алив биет физик орчинд буй болж чадахгүй их хүчээр үйлчилж ажил гүйцэтгэдэг шиг, тэгээд зүгээр ч нэг механик үйлдэл, үйлчлэл үзүүлэх бус бодит ертөнцийг барьж байдаг өнөөх дөрвөн хүч нэг хам хүч болон нэгдэж, нэгдмэлээр үйлчилж буй “Их нэгдэл”-ийн интеграл хүч шиг үзэгдэл юм болов уу ч гэж  боддог л юм.

 

 

-Тийм л дээ. Нийгмийн амьдрал яалт ч үгүй эдийн засагтаа суурилна. Нийгэм дэх бүх үзэгдлүүд, үндсэндээ эдийн засгийн харилцааны л бүтээгдэхүүнүүд байдаг. Өнөөдөр Монголын эдийн засгийн харилцаа эерэгээсээ сөрөг үр дүн давамгайлсан шинж чанартай байна. Нийгмийн амьдралын суурь болж байгаа эдийн засгийн харилцаа сөрөг үр дүн ихтэй байгаагийн хар гайгаар улстөрийн амьдрал ч будлиантай, нийгмийн гишүүдийнхээ сэтгэлзүйд эргэлзээ, гайхшрал төрүүлсэн дур зоргын үйл явдлуудаар дүүрэн өрнөнө. Ийм негатив үр дүнд хөтөлдөг чиг хандлагатай тогтолцоо үйлчилж буйн шалтгаанаар нийгмийн хөгжлийг гажуудуулагч үзэгдлүүдийн гинжин урвал нийгмийн бүх салбарын үйл явцыг эмх цэгцгүй, ухамсарын хяналтгүй, ихэнхдээ эцэст нь регресив шинж чанартай болгодог. Ийм үр дагавартай үйл явцыг системийн хямрал гэж нэрлэх бүрэн үндэстэй. Учир нь нийгмийн амьдралд байнга зөрчил, сөргөлдөөн, үл итгэлцэл, өмч хөрөнгийн ашиг сонирхолын талцал, антигонист уур амьсгалыг байнга үүсгэдэг. Бас цаашлаад нийгмийн хөгжлийн нийтлэг чиг хандлагыг саармагжуулаад зогсохгүй бөгөөд логик учирзүйн хэм хэмжээнээс хальсан нийгэмд харш нийгмийнхээ тогтолцоог тогтворгүй болгох, задлан бутаргах тийм урьдчилан харах боломжгүй “шинэ” үйл явцыг “эхлүүлэх” зүй тогтолтой нь түүхээс тодорхой болсон шүү дээ. Энэ бол хүн бүгдийн мэдэх зүй тогтол! Монголд өнөөдөр нийгмээ хямрал, хувьсгал руу хальтруулах далд, “сүүдрийн эдийн засаг”-ийн үзэгдлүүд энд тэндгүй бугшсаар байгаагаас үр нөлөө нь улстөрд хүчтэй шургалж ард иргэдийнхээ эгдүүцэл, дургүйцлийг хатгасаар байгаа нь нууц биш л байна. Нийгмийн тайван амьдралыг тун мөдхөн их эвгүйгээр эргүүлж болзошгүй энэ үйл явцын улам нягтарч битүүрч буй цагаригийг яаралтай задалчих боломж уг нь ил харагдаад л байгаа юм. Давын өмнө нефть боловсруулах, зэс, төмөр, цагаан тугалга, уран гэх мэт ховор металлаар эх орондоо бэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж экспортод гаргах, уул уурхайн  нэг гол түүхий эд нүүрсээ түүхийгээр нь шатааж утаа үйлдвэрлэх бус химийн үйлдвэрийн таваар болгох, цахилгаан дулааны шинэ эх үүсвэрээр ашиглах техник-технологид шилжих, мах, ноос, ноолуур, арьс шир, дэл хялгас боловсруулах хөнгөн үйлдвэрүүд байгуулж үйлдвэржилтийн хувьд ядаж социализмын үеийн хөгжлийн түвшинд хүрэх туршлагыг өнгөрсөн түүхээсээ сурах, гадаадын хөрөнгө оруулалт, төсөл, зээлийг эдийн засагт ашиглахдаа үр ашгийг нь тооцдог дэлхийн стандарт аргачлалыг хатуу баримталж гэрээ, хэлэлцээр хийдэг практикийг хэвшүүлж журамлах, төсөл, тендерт өрсөлдөх аж ахуйн газруудыг шалгаруулахдаа Засгийн газар бус харин тусгай итгэмжлэлт аудитын компаниудын нэгдсэн зөвлөл шалгаруулж, харин үнэлгээ, тооцоо, шийдвэрлэлтийг нь Засгийн газар хянаж батламжилдаг журам тогтоох зэрэг шаардлага амьдралаар үүсчихээд байна. Монголчууд бид “Төрийн төлөө оготно боож үхэх” гэж хөхрөлддөг. Хэдийгээр наанаа инээлдэж байгаа ч цаанаа бол төрийн төлөө хээрийн оготно боож үхэхдээ тулж байхад гэрийн хүн яаж амар амгалан амьдрах вэ, юу чадахаа хийх хэрэгтэй болж шүү гэж сануулсан шаардлагын философи санааг тоглоомгүй агуулж байгааг ойлгож л суудаг. Би ч ялгаагүй нэг “оготно” төрийнхөө буруу, зөрүү, алдаа дутагдалтай үйл ажиллагааны уршгаар боож үхэх нь тун холгүй байгаа “хүн-оготно” л юм. Сонин уншсан чинь Монгол Улсын гадаад өр талийж, хүн болгон 21 сая төгрөгийн өртэй болсон байх юм. Социалист БНМАУ-ын гадаад өр, төлбөр 70 жилд хуримтлагдсан дүнгээрээ 11 тэрбум шилжих рубль болж байсан. Тэр өр ихэнхдээ БНМАУ-ыг үйлдвэржүүлэх, үйлдвэр-хөдөө аж ахуйн хөгжингүй орон болгох материал-техникийн баазыг цогцлуулахад зарцуулагдсан. Гэтэл 1990 оноос хойш гадаадаас оруулсан олон тэрбум ам. долларын хөрөнгөөр Монгол Улсад мэдэгдэхүйц том ач тустай, ард түмний амьдралын түвшинг дээшлүүлэхэд шууд нөлөөтэй ямар үйлдвэр ашиглалтад оров? Хөгжлийг тогтвортой урагшлуулах ямар үсрэнгүй ахиц гарсан бэ? Нүдэнд ил харагдахаас ихэнхдээ л хувийн тансаг зочид буудал, ресторан, өмч хөрөнгийн эздийн орд шилтгээнүүд л байна. Өөр юманд зарсан юм бол юунд зарсан хэрэг вэ? Дэлхийн банкны журам, туршлагаар бол гадаад зээлийн өр нь ДНБ-ний 40 орчим хувиас давсан орныг өрийн дарамттай оронд тооцдог юм гэсэн. Тэгэхлээр Монголын Засгийн газар хэзээ Олон улсын шүүхэд дуудагддаг бол гэж санаа зовж л суух юм. Энэ түгшүүртэй асуулт “Урианхай-оготно”-ын толгойд байн байн эргэлддэг шүү.

 

–Монгол Улсаа бусадтай харьцуулаад дүгнэхээр сонин үзэгдэл харагдах юм. Дэлхийд манайх шиг зах зээлийн тогтолцоогоор замнаж байгаа улс орон 100 гаруй бий гэдэг. Харин  Монголыг хүн амынх нь хөгжлийн түвшин, амьдралынх нь хангамжаар жишихээр эдгээр олон улс орны сүүл мушгиж байх шиг. Гэхдээ  та хэдийгээр уран бүтээлч хүн боловч залуудаа эдийн засгийн онол судалж, мэргэжил эзэмшсэн. Энэ талаас нь асуухад өнөөдөр манай нийгмийн амьдралд дэвшил гарч байна уу, эсвэл уруудан доройтож байна уу?

 

-Амьдралаасаа харахад Монголын эдийн засаг байнга л хэлбэлзэлд өртөх юм байна шүү дээ. Бензин шатахууны үнийн зохиомол хөөрөгдөл, ам. долларын ханшийн өсөлтийн хуйвалдаан нь Монголын эдийн засгийг дуртай үедээ, дуртай зүг рүүгээ гуд татаж чадаж байна. Шалтгаан нь нууц биш, толгойтой бүгдэд ил. Монгол Улс газрын тосны багагүй нөөцтэй хэр нь тэр баялгаа дотооддоо боловсруулж ашиглах үйлдвэр барих бодлого хэрэгжүүлэхийн оронд Хятад руу түүхийгээр нь түүхий эдийн үнээр бэлэглэчихсэн. Монголоор дүүрэн цахилсан хуучирч муудсан машинуудынхаа түлш шатахууныг Оросын ганц хоёр компаниас гуйвраар нийлүүлдэг, тэгээд импортын үнийг нь дотооддоо үгсэн тогтоодог, хүнсний хэрэглээнийхээ 80 гаруй хувийг Эрээний захын хямд үнийн бараагаар хангадаг, тэдгээр барааны чанар, аюулгүй байдал ямар ч баталгаагүй, лангуунаас зарагддаг жижиглэнгийн үнэ нь дамын наймаачдын амны зоргоор, шинжлэх ухааны ямар ч үндэслэлгүй гэнэт гэнэт л тэнгэрт хадчихдаг, товчхондоо нийгмийн харилцааны бүх үйл явц урсгал шинжтэй, тэр урсгалыг нь хар захын үнэ ханш, ченжүүдийн далд сүлжээ хүссэнээрээ удирддаг, төрд нь болохоор шинжлэх ухаанч бодлоготой идэвхтэй үйл ажиллагаа байхгүй, элдэв долоон намуудын улстөржсөн хэрүүл маргаанд л живж байдаг нь нийгмийн харилцааг дэвшилд бус ноцтой гажуудалд л оруулж байна шүү дээ. “Коммунизм Европоор хий үзэгдэл мэт тэнэж явна” гэдэг шиг Монголын эдийн засгийн өсөлтийн макро үзүүлэлтүүд чих дэлсээд байгаа ч микро загвартаа, ард иргэдийн бодит амьдралын түвшинд болохоор зах зээлийн харилцааны зөвийн болоод “давуу тал”, “үр дүн”-гийн “хий үзэгдэл” байхаас цаашгүй байна. Зах зээл, хувийн өмчийн “ирээдүйтэй”-г нотолдог, зөвтгөдөг онол Монголын эдийн засагт практикаар голдуу үгүйсгэгдэж байна. Үзэл сурталчид нь зөв гээд уухайлаад байгаа онол нь бодит амьдрал дээр дандаа сөрөг үр дүнтэй гарц байгаа нь надад хачин санагдаад янз бүрийн хариулт нэхсэн асуултууд тулгаад амраадаггүй юм.

Газрын баялаг ихээр нээгдэж, эдийн засгийн өсөлт хурдан нэмэгдэж, төсвийн орлого мэдэгдэхүйц тэллээ. Зарлага нь ч, ялангуяа үр ашиггүй “хообий” үйл ажиллагааны зардлын санхүүжилт орлогоосоо дутахааргүй харьцаатай өсөөд л байна. Нотолгоо нь хүн амын 40 хувьд нүүрлэчихээд байгаа ядуурлыг бууруулах, бүр арилгах гол зорилго шийдэгдэхгүй урьдын хэвээр үргэлжилж, харин ч эсрэгээр ядуу өрхийн тоо нэмэгдэх хандлага ажиглагдаж байна. Нийгмийн философид нийгмийн үзэгдлийг үнэлэхдээ уг үзэгдлийн үр дүнгийн эерэг сөрөг шинж чанараар үнэлдэг. Хэдийгээр үр дүнгийн хугацаа болон үр дүн өөрөө харьцангуй ч гэсэн тодорхой терминал хугацаанд үргэлжилсэн үзэгдэл, үйл явцын шинж чанарын үзүүлэлт нь мөнөөх харьцангүй үр дүн л байна. Өөр “толь” байхгүй! Улстөр, удирдлагын боловсон хүчний бүтцэд өөрчлөлт орсон ч шалгуур нь дэндүү муудлаа. Шалгуурт ардчилсан шинж чанартай шинэчлэл хийгдсэн мэт харагддаг ч энэ шинэчлэл хүмүүсийн мэдлэг, мэргэжил, туршлага, ёсзүйн өндөр шаардлагад тулгуурлаагүй, хөрөнгө бэл, хуурамч “хавтас”, намчирхалын хийрхэлд тулгуурласан тул эерэг үр дүн өгөхгүй байна. Нэмээд хэлэхэд, нийгэм жинхэнэ хүмүүнлэг Ёс зүйн хуульгүйгээс их задгайрч нийгмийн сэтгэлгээ дуртай дуртай “будаа”-руугаа амаа мэдэхгүй тоос хадаан таваргаж байна. Ёсзүйн хууль гэдэг бол дээд хууль! Үндсэн хуулийн дээр байх, Үндсэн хуульд үндэс суурь болж өндөрлөж өгөх хууль юм. Тийм хатуу, тэгэхдээ жинхэнэ хүнлэг ардчилсан “эцэг хууль” байхгүйгээс Үндсэн хууль маань эцэггүй охин шиг годгонуур бөгөөд дурын сээтгэнүүр эр уран арга, түргэн үгээр хөнжлийг нь сөхчихөж чаддаг хууль болчихсон юм шиг байгаа юм. Тиймээс нийгэмд хуулиуд нь ихэнх тохиолдолд хэрэгждэггүй, төр нь ч хэрэгжүүлж чадахгүй, үүрэг хариуцлагын тогтолцоо үйл ажиллагаанд нь хэвшихгүй байна гэж би боддог. Хэрэгжихгүй хуультай нийгэм бол хуульгүй нийгэмтэй л адил, аягүй бол тэрнээс ч доош унана шүү дээ. Би зөвхөн өөртөө боддогоо л илэн далангүй ярьж байна шүү. Ярьсныг минь үнэмшихгүй бол харин би гайхахгүй. Үгүйсгэхэд ч гайхахгүй. Хүн хүний мөрөн дээр өөр өөр толгой залгаатай байгаа болохоор тэр олон толгойд өөр өөрөөр төрж байгаа зөв, буруу олон бодлын зөрчлийн нэгдлээс л үнэн олдоно.

 

 

-Үндсэндээ ноцтой өөрчлөлт ороогүй. Харин тэр олон жилийн өмнө хэрэглэсэн “хавчуурга” гэдэг үгийг синтез гэдэг үгээр солимоор сэтгэлгээний хөгжлийн өөрчлөлт орсон. Өмнөх үеийг Марксын формацийн онол дээр нэмэх нь “Хутагтын дөрвөн үнэн” гэж томьёолж болох байсан бол одоо Марксын формацын онол дээр нэмэх нь “Хутагтын дөрвөн үнэн”,  дээр нь нэмэх нь Нийгмийн харилцааны шүтэн барилдлага гэж томьёологдоно.

 

 

-Шинэ онол.(инээв) Үүнийгээ би Шүтэн барилдлагын социализм гэж нэрлэж байгаа. Үгүйсгэж болох, хүлээн зөвшөөрч ч болох нийгмийн априор сэтгэлгээний л ойлголт томьёоллууд байгаа. Хүний амьдралд үл үгүйсгэхдэхүйц нөлөөтэй бодит хүчин зүйлүүдийн утга агуулгыг багтаан харилцааны систем бодогдсон байгаа шүү! Гэхдээ үгүйсгэх, хүлээн зөвшөөрөх хоёрын аль алинд нь логик сэтгэлгээний өндөрлөгөөр дамжиж л хүрэх хэрэг гарна. Өөрөөр хэлбэл, философи сэтгэмж, оюун дүгнэлтийн зарчмаар гэсэн үг шүү дээ!

 

 

-Аль ч нийгмийн тогтолцоонд хуульзүйн шинжлэх ухааны мэдлэг, эдийн засгийн шинжлэх ухааны мэдлэг хоёр заавал хэрэгтэй шүү дээ. Улстөр нь нийгмийн харилцааг зохицуулж буй хуулиараа үйл ажиллагаагаа явуулна, бодит ахуй амьдрал нь эдийн засгийн харилцаанд ноёрхож буй зүй тогтолдоо захирагдаж явна. Эдийн засгийн харилцааг удирдахын тулд заавал эдийн засгийн шинжлэх ухааны мэдлэг, мэргэжилтэй байж сая нийгмийнхээ хөгжлийн зөв бодлогыг боловсруулж оновчтой сайн шийдвэр гаргаж чадна. Маркс бол суут эдийн засагч эрдэмтэн, суут сэтгэгч!  Марксист байхын тулд Карл Марксын эдийн засгийн сэтгэлгээний хэдэн аугаа логик гаргалгааг сайтар ухаж ойлгох хэрэгтэй л дээ. Эдгээр гаргалгаа бол сэтгэлгээний хөгжил, гайхамшигт бодолтнуудын гоо сайхны илэрхийлэл юм. Нэгдүгээрт, формацын онол, хоёрдугаарт, нэмүү өртөгийн хууль, гуравдугаарт, хүн төрөлхтний түүхэнд өгсөн материалист тодорхойлолт!

 

 

-“Юу сайхан дур сайхан” гэдэг үзэл сурталтай болсон өнөө үед өөрийгөө би үнэхээр тэгж боддог. Өөрийн үзэл бодол, нийгмийн хөгжлийн утга агуулгыг ойлгодог ойлголтоо Монголын нийгмийн өөрчлөлт, зах зээлийн тогтолцооны явцын шинж чанарыг манай “онолчид”-ын ойлгож буй ойлголт, тайлбарлаж буй тайлбар, тодорхойлолтуудтай харьцуулахад би бол 1990 оноос хойших “шинэ” Монголд амьд үлдчихээд байгаа ганц “хуучин хүү”.  Хааяа нэг ширээ сандлаасаа ховхрон нийслэлийн гудамжаар яаруухан алхахдаа “соёл”-ыг нь гайхаад л, утаанд нь уцаарлаад л, батгана шиг шавалдаж, жоом шиг тарсан машинуудаас нь үнхэлцэгээ хагартал айгаад л, над мэтийн “амьдралын ёроолынхон” хэзээ ч худалдан авч чадахгүй хэт үнэтэй гадаад бараа таваарт дарагдсан дэлгүүрүүдийнх нь илбэ, солонгонд толгой сэгсрээд л, баруунаа бөхийж ургасан мододтой ой ширэнгэнд ганцаараа зүүнээ бөхийж ургасан хөгшин хар мод болсон шиг л сэтгэгдэлтэй явдаг. Улстөрийн нэр томьёогоор бол Урианхай гэдэг өвгөн иргэн Монголын сүүлчийн ганц Марксист! К. Марксын нийгмийн онолд сэтгэлгээний дээд математик байдаг юм. “К. Марксын сургааль хүчтэй. Яагаад гэвэл үнэн сургааль юм” гэж В.И Ленин их зөв хэлжээ гэж бодоод л явдаг даа, би.

 

 

-(инээв) Аль болох товчхон хариулах асуулт биш, харин ч эсрэгээр, аль болох дэлгэрэнгүй, тал талаас нь нухацтай ярьмаар л асуулт байна шүү дээ.

 

-Уг нь тийм л дээ. Гэхдээ яарсандаа, өөрөөр хэлбэл цагийг тань их түрэмгийгээр үрж байгаадаа санаа зовоод гэх үү дээ. Та л цагаа харам санахгүй бол ярья гэснээ  ярь л даа. Уг нь дэлгэрэнгүй  ярьвал надад ч, уншигчдад ч хэрэгтэй  байна.

 

-Эдийн засаг руугаа бодитой шагайвал их л тогтворгүй, элдэв эрсдэлд хямдхан өртчихөөр эмзэгдүү л загвар харагдах юм. Хөгжлийн гол тулгуур нь уул уурхайн олборлолт байдаг. Үр ашиг нь эрдэс түүхий эдийн дэлхийн зах зээлийн үнэ ханшаас хамааралтай, үргэлж “захиргаанд” нь ноёлогдож байдаг. Эдийн засгийн удирдлага, зохицуулалт нь Монголын төрд бус, гадаадын хөрөнгө оруулагчид, санхүүжүүлэгчдийн эрх мэдэлд атгаастай. Тэд хаашаа л зална тийшээ мурийдаг. Тийм үү? Инфляци гэдэг “хар шувуу” манай руу байн байн нүүдлээд ирчихдэг болсоор уджээ. Эд барааны үнэ, үйлчилгээний хөлс нь яг л хамхуул шиг. Хамхуулын үндэс цулгай болохоор салхи хөдлөхөөр л хөрснөөсөө мултраад хаашаа л бол хаашаа салхины аясаар нисээд явчихдаг шүү дээ. Яг л тэрэн шиг байна. Үнэ, тариф тогтоолт нь шинжлэх ухааны ямар ч үндэслэл байхгүй, хүн ёсны хийгээд хүмүүнлэг харилцааны хэм хэмжээ байхгүй! Тийм үү? Үнэ өсгөдөг, тэнгэр рүү хөөрөгддөг хавсрага шуурганых нь зүг чиг ч их гаж, шинж чанар нь ч их гажиг, юу гэвэл зөвхөн доороос нь дээшээ үлээдэг, тэгээд үнэ өртгийг нь үүлэнд тулгаж хаяад л сая нэг юм намждаг “хавсрага шуурга” байх юм. Зардлаасаа хэт давсан үнээр барааг борлуулах нь эзэддээ өнөөдөр  ашигтай ч маргааш нь ямар гай гамшиг дуудахыг тэд мэдэхгүй байна, хөөрхий. Ямар гай, ямар аюул дуудах вэ гэвэл нүгэл нүдээрээ гарах аюул л нүүрлэнэ. Эд нар нүглээсээ огт айдаггүй хүрэл зүрхтэн улс юм. Хэдийг бүү мэд, хэдхэн жил өнгөрсний хойно эдгээр хүрэл зүрхтэнүүд өтлөх нь жам, өвчин зооглох нь жам, үхэх нь жам!  Үхсэн хойноо өнчин хөөрхий сүнсээ тамын галд шатаалгаж тарчлана шүү дээ, чааваас. Өнөөдөр дэлхий дээр 200 гаруй эрдэм шинжилгээний тусгай институт хүний сүнс судалж байна. Сүнс гэж байдгийг баримтаар нотлох нь бүү хэл, сүнс шилжүүлэн суулгах мэс засал хийж ололт, нээлтээ зарлаж байна шүү дээ. Хүний амьдрал ийм давхар давхар баринтагтай болохоор хүн энэ насандаа хүнлэг, шударга амьдарч чадахгүй юмаа гэхэд нүглээс айж амьдарч чадахгүй бол насныхаа эцэст газраар гүйж яваа өт, хорхойнд ч атаархахаар дорд муу хувь заяаны цаламд бөх гэгч ороогдоно. Тэр цалмыг юугаар ч тасалж чадахгүй. Уг нь бараа, үйлчилгээний үнэ, төлбөр зардалтайгаа харьцангуй байвал үнэтэй, чанартай бүтээгдэхүүний борлуулалт сайн, хөрөнгө мөнгөнийх нь эргэлт түргэн, тэгэхлээр үхэл дарагдмал нөөц хуримтлагдахгүй, мөнгөн орлогынх нь баяжилт хурдсах ашигтайг тооцох нь илүү зүйтэй “тооцоо” байгаа юм шүү дээ. Ер нь тэгээд өнөөгийн нийгэмд хүний ариун сайхан сэтгэлээр амьдрахаар зорьж яваа мань мэтэд гашуунаар мэгшин харуусмаар өдөр олон л давтагдах юм, эсэргүүцмээр үйлдэл, зөрчилдмөөр үзэгдэл олон л тохиолдох юм байна шүү дээ, хө! Тэр бүгдэд би жигтэйхэн залуу халуун сэтгэлээр эмзэглэх юм. Заримдаа ч бүр цамцаа ураад цээжээ маажмаар, заримдаа ч бүр хэнгэнэтлээ уйлмаар л “шизотоод” явчихна. Гэхдээ миний нулимсанд ач холбогдол өгөх хэрэггүй ээ! Өвгөрөөд нулимс султай болчихоод байгаа ч юм биш хар багын, идэр залуугийн л уйланхай амьтан! Социализмын үед ч олон уйлдаг  байсан. Нулимс элбэгтэй, бас султай минь надад ижий, аавын минь “өвлүүлсэн” олон дутагдлуудын зөвхөн нэг нь! Би баярлахдаа ч  уйлчихдаг, гомдохдоо ч  уйлчихдаг. Гол нь Монгол минь л намайг уйлуулдаг юм. Сайнд нь ч  уйлдаг, мууд нь ч уйлдаг. Монголоо  даанч их хайрладагтаа  тэр шүү дээ. Тоодоггүй, хайрладаггүй байсансан бол юундаа тэгтлээ усан нүдлээд байв гэж. Санаа амар  унтаж босоод л, идэж уугаад л уйлахаасаа ярвайх  нь олон байх байсан биз. За, болъё, долоон булчирхайгаа тоочин олонд шоолуулаад яахав.

 

 

-Мэдээж, аль алинд нь.  Эдийн засгийн харилцаагаа ч жинхэнэ энэрэнгүй, зөв, хуурмаг бус ардчилсан гольдролд оруулах хэрэгтэй! Гагцхүү хувийн өмч бус, өмчийн үр ашигтай олон хэлбэрүүдийг зэрэг хөгжүүлж тэдний хооронд бараа бүтээгдэхүүний чанарын болоод өртөг зардлын шинжлэх ухаанч хэмнэлт, үнийн бууралтын өрсөлдөөн буй болгох тогтолцоонд шилжих хэрэгтэй л байх шиг байна. Засаглалын хэлбэрт ч өөрчлөлт оруулж турших шаардлага амьдралаас ургаад байгаа харагдана. Энэ бүгд юу “хашгичаад” байна вэ гэвэл, Монголын улс төр-эдийн засгийн амьдрал нийгэмд олигархи бүлэглэл ажиллах, эсрэг талд нь ард олонхийн ядуурал, оюуны гуйланчлал, хүмүүсийн хүн чанар, ёс суртахууны  үхэшрэл туйлшрах үйл явц маш хурдтайгаар нийгмийг булингартуулах бодит нөхцлийг бүрдүүлээд удаж байгааг “ тэнгэр дуугарах” мэт нүргээнтэйгээр хашгиран хэлээд байна. Иймд үүссэн нөхцлийг үтэр түргэн арилгах шинэ өөрчлөлтүүдийг яаралтай хийх шаардлага амьдралд тулгарчээ гэсэн дүгнэлт зайлшгүй хийхээс аргагүй болж!  Гэхдээ  эдгээр өөрчлөлтүүдийг хийхдээ ямар нэг ухаалаг, иргэний өндөр ухамсар, хариуцлагатай улс төрийн аргаар л хийх хэрэгтэй. Түүнээс биш өшрөл, хүчирхийллээр бус!

 

 

-Миний хувьд Ерөнхийлөгчийн засаглалыг нэг туршаад үзмээр санагддаг. 70 гаруй “бирд”-ийг тэжээж байснаас ганц том “бодон” таргалуулвал эдийн засагт маань хэмнэлт гарч мэдэх юм. Нийгмийг зөв удирдах “эцэг” их үгүйлэгдэж байна шүү дээ! Ард иргэд биднийгээ бузгай чанга “алгаддаг” ч ба