“Минтранс” ХХК-ийн захирал М.Балжиннямбаа Зам, тээврийн яамнаас зөвшөөрөл авсан  гэх нэрийдлээр Мөрөн-Улаанбаатарын чиглэлд зорчигч тээвэрлэсний орлогоос  жолооч тус бүрээс 600 000  төгрөгийг “шатахуун цэнэглэсний төлбөр” хэмээн ямар нэгэн эрхийн актгүйгээр хууль бусаар хурааж авдаг байна. Тус компани нь “Петровис” ХК-тай шатахуун нийлүүлэлтийн гэрээтэй ажилладаг. Ингэснээр зорчигч тээврийн жолооч нар шатахуунаа “Петровис”-ийн ШТС-аас картаар цэнэглэхдээ үнийн дүнгийн 1.5-3 хувийн урамшуулал эрх авах ёстой байтал тэр урамшууллыг нь жолооч нар бус “Минтранс” ХХК дансандаа байршуулан завшдаг аж. Энэ байдал дөрвөн жил үргэлжилж байгааг гомдол гаргасан жолооч нар батлан хэлж байна.

Мөн тус компани нь “Номадс Катеринг энд Интеграйтед сервис” ХХК-тай Оюутолгойн ажилчдыг сард хоёр удаа тээвэрлэх гэрээ байгуулжээ. Энэ хугацаанд нэр бүхий таван жолооч “Минтранс”-ийн даалгавраар 2011 оноос хойш 70 гаруй удаа тээвэрлэлт хийжээ. Номадс Катеринг энд Интеграйтед сервис” ХХК-иас “Минтранс”-ын дансанд рэйс тутамд 2 520 000 төгрөг шилждэг байж. Гэтэл уг  дансанд дээрх мөнгө шилжин орох бүрт 10 хувийг нь “Номадс”-ынхан суутгалаа гэсэн тайлбартайгаар 17 сая гаруй төгрөгийг мөн л дансандаа үлдээж завшдаг гэнэ.

Цаашилбал, томоохон компаниудтай жолооч нарын өмнөөс гэрээлж, үр дүнг нь амсуулдаг ч үгүй “Минтранс” ХХК нь бүр давраад нийгмийн даатгалд төлсөн мөнгөнөөс хувийн данс руугаа шургуулчихсан нь хуулийн хариуцлага хүлээлгэх маш ноцтой шалтгаан юм. Баргийн том компани ч зүрхэлж хийхээргүй ийм хариуцлагагүй хулгай хийсэн энэ үйлдэлд нь хуулийнхан хэрхэн хандахыг олон нийтэд ил тодоор хариулт болгох нь хэвлэл мэдээллийнхний үүрэг яах аргагүй мөн. Бүр 2006 оноос хойш л хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр жолооч нараа цалинжуулж Нийгмийн даатгалын хэлтэстэй тооцоо хийх болжээ. Үүнд, 200 000 төгрөгийн цалингийн орлогоос 52 600 төгрөгийг жолооч тус бүрээс суутгадаг байсан аж. Нийгмийн даатгалын төлөлтийн задаргааг хийхдээ даатгуулагчаас 20 мянга, ажил олгогчоос нэг төгрөг ч төлөөгүй мөртлөө 24 мянган төгрөг суутгадаг байсан гэж хуурамч тооцоо хийдэг байсан гэнэ. Үлдсэн 8600 төгрөг мөн л “Минтранс” компанийн данс руу хууль бусаар орно. Хүн амын ашиг орлогын албан татварын хувь ч мөн ийм байдлаар төлөгдөөгүй байгаа нь тус компанийн жолооч нар харьяаллын дагуу дүүргийн Татварын хэлтсээс нэр, регистрээрээ шүүлгэхэд илэрчээ. Энэ талаар хяналт шалгалт хийсэн байцаагч нар эхлээд өнөөх л хуурамч гарын үсэг үйлдсэн зэргийг илрүүлж гэмийг хүлээлгээд өгнө гэсэн ч эцэстээ буруутай үйлдэл илэрсэнгүй гээд акт тавих төдийхнөөр “аргалчихаад” яваад өгсөн байна. Эцэст нь компанийн ажилчид тухайн хугацаанд татвар төлөөгүй болж, цэнхэр дэвтэрт бичилт хийгдээгүй тул сургалтын болон орон сууцны зээлд хамрагдахаас эхлээд олон талаар хохирч байна гэцгээж буй.

Түүнчлэн 2012 оны эхний өдрөөс Жолооочийн хариуцлагын албан журмын даатгалын хууль хэрэгжих болсон. Энэ үеэс зорчигчдоос  “амь даатгал” гэж тарифт орлогын 2 хувиар тооцож 640 төгрөгийг даатгалын хураамжид авдаг байсныг болиулснаар тухайн зорчигч даатгууулах эсэх нь сайн дурын хэрэг болсон билээ. Гэтэл “Минтранс” ХХК-ийн захирал М.Балжиннямбаа, менежер С.Дуламсүрэн нар ямар нэг хууль тогтоомж хэрэглэлгүйгээр тухайн жолоочийн зорчигч тээвэрлэлтийн орлогоос 2 хувийг “амь даатгал” хэмээн суутган авч компанийн дансандаа авч үлдэх болжээ.Өөрөөр хэлбэл, зорчигч даатгуулаагүй байсан ч, жолооч тэдний өмнөөс даатгалыг төлнө гэсэн үг. Мөн дээрх хууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш хамт олны дундын “Эрсдэл хуримтлалын сан байгуулъя” гэсэн мэргэн санааг “Минтранс” ХХК-ийн удирдлагууд бодож олжээ. Ингээд компанийн захирлын 2013 оны хоёрдугаар сарын 28-ны 11 тоот тушаалаар сангийн журмаа “зохиожээ”. Харамсалтай нь  энэ хугацаанд “Минтранс” ХХК-ийн нэр дээр зорчигч тээврийн үйл ажиллагаа эрхэлж байсан дөрвөн жолооч зам тээврийн осол гарган бусдын эрүүл мэнд, эд хөрөнгөд хохирол учруулсан ч “Эрсдэл хуримтлалын сан” хохирогчдод нэг төгрөг ч өгөөгүй аж. Ослын тоо дээр мэдэгдэж буйгаас илүү ч байх магадлалтай гэж зорчигч тээврийн жолооч нар ярьж байна. Үүний үнэн мөнийг олоход тун амархан. Тээврийн хэрэгслийн дугаар, жолоочийн нэр, регистрийн дугаараар шалгахад л гараад ирэх тул их хэмжээний орлого төвлөрүүлсэн Эрсдлийн санд урсан орж ирэх их мөнгөө харамласандаа нуун дарагдуулсан эсэхийг нягтлан шалгах шаардлагатай юм.

Энэ хэрэгт нэхэмжлэгч талын өмгөөлөгч хохирогч тус бүртэй ярилцаж хэргийн талаар бүрэн мэдээлэл авч “Минтранс” ХХК хэрхэн хууль бусаар орлого олж, шамшигдуулсан, хуурамч баримт бүрдүүлдэг, залилан мэхлэх, айлган сүрдүүлэх, дарамтлах, хуйвалдах аргаар төрийн хууль тогтоомжуудыг зөрчиж онц их хэмжээний хохирол учруулсан талаар судалж гэмт хэргийн шинж агуулсан гэж үзсэн байна. Улмаар тус компанид аудитын шалгалт оруулж, данс бүртгэл, тайлан балансыг нэгбүрчлэн шалгуулан шинжээчийн дүгнэлт гаргах хүсэлтээ СХД-ийн Цагдаагийн III хэлтэст гаргаж Хөвсгөл аймгийн Прокурорын газрын шийдвэр, тус аймгийн Цагдаагийн хэлтэст өгсөн өргөдөл, ШӨХТГ-т өгсөн өргөдөл зэргийг хавсарган хүсэлтээ гаргаад байгаа юм. Гэвч “Минтранс” ХХК-ийн захирал М.Балжиннямбаагаас гадна Эрдэнэт, Дархан, Увсын чиглэлд гээд хамгийн ашиг орлоготой, эрэлт, рэйс ихтэй замуудад дээрх үйл ажиллагаагаа явуулах эрх бүхий компаниуд мөн л ийм аргаар жолооч нарыг шулж хувийн компанийнхаа дансыг хууль бусаар зузаатгасаар байгаа нь тэдгээрт аудит хийж гэм буруутай этгээдэд хариуцлага хүлээлгэх цаг болсныг сануулж байна. Жолооч нар хууль мэддэггүй гэж басамжилдаг тэднийг харин ч мэдээллээс хол хоцорсон гэдгийг нь харуулж, эрхийг нь хураан авах хүртэл зохистой арга хэмжээг яаравчлан авахгүй бол өнөөдөр автозам, маргааш агаарын замыг ч хувьчилж аваад дансаа зузаатгах мөрөөдөл тээж яваа байж мэдэх юм.

Салбарын яамны хүртэл нэрийг барин жолооч нарыг шулж, хууль бус орлогуудаа хувийн дансандаа хураасаар баяжсан тус компанийн хэрэг өнгөрсөн хугацаанд хангалтгүй шалгагдаж ирсэнд тус компанийн нэр дээр тээвэрлэлт хийдэг жолооч нар гомдолтой байна. Учир нь СХД-ийн Цагдаагийн III хэлтэс, дүүргийн прокурорууд шалгах ажиллагааг бүрэн дүүрэн хийсэнгүй, бидэнд тайлбарлаж байсан шигээ гэмт үйлдэл бүрт нь хариуцлага хүлээлгэж, компанийн данс, үйл ажиллагааг хаана гэсэндээ хүрэлгүй хэрэгсэхгүй болгоод буцаасан тул Нийслэлийн прокурорын газарт гомдлоо гаргаад байна гэсэн юм.

 Иймд энэ хэргийг шалгаж даварсан “Минтранс” ХХК-д хууль хувийн компанийн эрх ашгаас илүүг харуулж зорчигч тээврийн үйл ажиллагаа явуулдаг шороотой хэдэн жолоочоо төр хамгаалдгийг харуулах цаг иржээ. Энэ асуудал хэрхэн шийдэгдсэнийг бид эргэн сурвалжилж хүргэх болно.

Н.Баяр